ä’b|pū’dõz *183 adj
(a) räpane, must ▫ netīrs
(b) ropp ▫ neķītrs, nešķīsts
(c) liiderlik ▫ izvirtis, netikls |
| ǟ’nõz *183 s naga ▫ tapa |
| dvī’nõd *183 s pl kaksikud ▫ dvīņi KK78a23 |
ē’ņõz *183 s kirjurähn ▫ dzenis (Dendrocopos) 85/3- Jelāmi u’m kērabi nemē ē’ņõ ma’g. Elu on kirju nagu rähni pugu. ▫ Dzīve ir raiba kā dzeņa vēders.
|
| grēk|mǭ|pē’gõz *183 s kreeka pähkel ▫ valrieksts EIIIg |
| gū’odõ|vǟ’rõd *183 s auvärav ▫ goda vārti > o’v|vǟ’rõd |
| ī’edmõz *183 s lõik ▫ nogrieznis (mat.) = ī’edõm |
jǭra|pē’gõz *183 s vesipähkel, järvepähkel ▫ ezerrieksts (Trapa natans) - Vä’ggi pǟgiņ jǭrapē’gidi vȯ’ļtõ sīenõd. Väga palju järvepähkleid oldi söönud. ▫ Ļoti daudz ezerriekstus bija ēduši. 152.2 85.8
|
jū’odmõz *183 s juhe ▫ vads - vie’r|jū’odmõz veresoon ▫ asinsvads E3 a
|
| jū’ondmõz *183 s juhe ▫ vads |
kalād|ē’ņõz *183 s jäälind ▫ zivju dzenītis (Alcedo atthis) - Kalādēņõz, nēḑi u’m ǭrastiz, ma neiz Rīnda jo’ug aigās. Jäälind, neid on harva, ma nägin Rīnda jõe ääres. ▫ Zivju dzenītis, tie ir reti, es redzēju Rindas upes krastā. 85.3
|
| kǟ’mõz *183 s tont ▫ ķēms, spoks Mt14 26≈ kǟ’mõrz |
| kǭ’nõz *183 s käsn, tael ▫ piepe = da’ggõl |
| kǭrand|vǟ’rõd *183 s pl hoovivärav ▫ sētas vārti, pagalma vārti |
| krī’evõz *183 s venelane ▫ krievs |
kubīk|tī’edõz *183 s kuupjalg ▫ kubikpēda - Ve’l je’dsõ siedā suo’ddõ mīžtõ kubīktī’edõdõks pūḑi. Veel enne seda sõda müüdi kuupjalgadega puid. ▫ Vēl pirms tā kara koku pārdeva kubikpēdās. 152.1
|
| lī’ņõz *183 s linask ▫ līnis (Tinca tinca) 85/1 |
| lǭ’nõz *183 s latikas ▫ plaudis (Abramis brama) |
| lu’m|vǭ’dõz *183 s lumetuisk ▫ sniegputenis = vǭ’dõz |
| ma’g|vē’jõz *183 s maovähk ▫ kuņģa vēzis |
| mie’r|vē’jõz *183 s merivähk ▫ jūras vēzis, omārs (Homarus) |
| mī’nõz *183 s miin ▫ mīna |
| mustā|pī’lgõz *183 s aroonia ▫ aronija (Aronia melanocarpa) = arōnij |
ǭ’dõz *183 adj kitsas ▫ šaurs - ǭ’dõz riek kitsas tee ▫ šaurs ceļš; ǭ’dõz jelāmi kitsas elamine ▫ šaura dzīvošana, šaurība; ǭ’dõz līnta kitsas pael ▫ šaura lenta; ǭ’dõd kindõd kitsad kindad ▫ šauri cimdi
|
| okšīd|pǭ’dõz *183 s karukoobas ▫ lāču miga |
| o’v|vǟ’rõd *183 s pl auvärav ▫ goda vārti |
| palm|pē’gõz *183 s kookospähkel ▫ kokosrieksts EIIIg |
pē’gõz *183 s pähkel ▫ rieksts - pē’gidi kuoŗŗõ pähkleid korjata ▫ riekstot, lasīt riekstus
|
| pī’lgõz *183 s pihlakas ▫ pīlādzis (Sorbus aucuparia) = pī’lõg|pū |
pǭ’dõz *183 s loomapesa ▫ miga, midzenis - sigā pǭ’dõz seapesa ▫ cūku midzenis; siprikkizt pǭ’dõz sipelgapesa ▫ skudru pūznis
|
| pǭ’gõz *183 s kaun, kõder ▫ pāksts |
pū’dõz *183 adj
(a) puhas ▫ tīrs, skaidrs - pū’dõz pietūks puha vale ▫ skaidri meli; pū’dõks pie’zzõ puhtaks pesta ▫ nomazgāt tīru
- Tä’mmõn ä’b ūot pū’dõd sūormõd. Tal pole näpud puhtad. ▫ Viņam nav tīri pirksti.
(b) ehe, puhas ▫ tīrs, īsts - pū’dõz kūlda ehe kuld ▫ īsts zelts
(c) korralik ▫ kārtīgs
(d) siivas ▫ šķīsts |
| rī’mõz *183 s rihm, vöö ▫ siksna, josta |
rǭ’gõz 2 *183 s rangiroom, treng ▫ dzeņaukste, groži (etn.) - lītõd rǭ’gõd roomad ▫ dzeņaukstes; pitkād rǭ’gõd trengid, veorihmad ▫ groži
- Rǭ’gõd at paļgõd jūs, näntkõks panāb lūok vī’emõrd jūr. Roomad on rangide küljes, nendega kinnitatakse look aisade külge. ▫ Dzeņaukstis ir pie sakām, ar tām sastiprina loku ar ilksīm. Va’g tutkamõl lekš rǭgõz kațki. Vao lõpus läks treng katki. ▫ Vagas galā pārtrūka groži. Izā pidīz mēḑi rǭ’gõs. Isa pidas meid ohjes [~ trengides]. ▫ Tēvs turēja mūs grožos. KK77 a; E IVf
|
| rǭ’nõz *183 s kivirahn ▫ akmens bluķis |
| sǟ’rmõz *183 s hermeliin, kärp ▫ sermulis (Mustela erminea) ≈ šǟ’rmõz |
| sigā|pǭ’dõz *183 s seapesa ▫ cūku midzenis KK78a14 |
| siprikizt|pǭ’dõz *183 s sipelgapesa ▫ skudru pūznis |
| suorm|tī’edõz *183 s sõrmejälg ▫ pirksta nospiedums 86.48 |
šǟ’rmõz *183 s hermeliin, kärp ▫ sermulis (Mustela erminea) ≈ sǟ’rmõz- Šǟ’rmõn u’m vālda kǭra. Hermeliinil on valge karv. ▫ Sermulim ir balta spalva.
|
| špǭ’lõz *183 s paal, post ▫ pālis > pǭ’lõzE IA |
| tarāb|pē’gõz *183 s sarapuupähkel ▫ lazdas rieksts EIIIg |
tī’edõz 1 *183 s jälg ▫ pēdas - tī’edidi a’jjõ jälgi ajada ▫ dzīt pēdas
- Tī’edõz tagān īeb. Jälg jääb järele. ▫ Pēdas paliek iepakaļ. Ta jetāb eņtš tī’edõd. Ta jätab oma jäljed. ▫ Viņš atstāj savas pēdas. Ä’b nǟ mitī’dtõ tī’edõzt. Ei näe ühtegi jälge. ▫ Neredz nevienas pēdas. KK77 a
|
tī’edõz 2 *183 s jalg (mõõtühik) ▫ pēda (mērvienība) - Ikš tī’edõz – kakštuoistõn toļļõ, kuolmkimdõ tsentimettõrt; āigizt tī’edõdõks pūḑi. Üks jalg – kaksteist tolli, kolmkümmend sentimeetrit; jalgadega mõõdeti puid. ▫ Viena pēda – divpadsmit collas, trīsdesmit centimetri; pēdās mērīja kokus. 152.1/1
|
| tint|pē’gõz *183 s tindipähkel ▫ tintes rieksts EIIIg |
tǭgõz 2 *183 s isheemia, vereringehäire ▫ išēmija, asinsrites traucējums (med.) - pǟti’gmõd tǭgõz peaaju vereringehäire (transistoorne ajuisheemia) ▫ galvas smadzeņu asinsrites traucējums (tranzistora išēmija)
|
| tǭ’gõz 3 *183 s tahk ▫ galoda |
| tsīedõr|pē’gõz *183 s seedripähkel ▫ ciedru rieksts EIIIg |
tū’oigõz *183 s kasetoht ▫ tāss - tū’oigõks kattõnd siedā tohuga katnud seda ▫ ar tāsi pārklājis to 152.2/10
|
ū’ogõz *183 s
(a) ohe -te ▫ akots - Vīļan at ū’ogõd ja kalādõn at ū’ogõd. Viljal on ohted ja kaladel on rood. ▫ Labībai ir akoti un zivīm ir asakas. 86b8
(b) roodluu ▫ smalka asaka - Vīmban at ū’ogõd; sīedsõ vimbḑi võib sǭdõ ū’ogõ kurkõ. Vimmal on rood; süües vimba võib saada roo kurku. ▫ Vimbai ir asakas; ēdot vimbas, var dabūt asaku kaklā. 85/2
|
| ū’oļmõz *183 s ohi ▫ groži (etn.) |
vǟ’rgõz *183 s ori ▫ vergs - Sa pī’lõd tuoizõn pa vǟ’rgõks. Sa oled jätkuvalt teisele orjaks. ▫ Tu paliec otram par vergu. Sa ūod izānd vǟ’rgõz. Sa oled peremehe ori. ▫ Tu esi kunga vergs. KK78
|
| vǟ’rõd *183 s pl väravad ▫ vārti |
vē’jõz *183 s
(a) vähk ▫ vēzis (Astacus) - vē’jõd akkimi vähipüük ▫ vēžošana E I
(b) pahaloomuline kasvaja, vähktõbi ▫ ļaundabīgs audzējs, vēzis (med.) - Tä’mmõn u’m vē’jõz. Tal on vähk. ▫ Viņam ir vēzis. 86a1
|
| vē’žõz *183 s vähk ▫ vēzis > vē’jõz |
| vie’r|jū’odmõz *183 s veresoon ▫ asinsvads (anat.) E3A |
| vī’gõz 2 *183 s punt, kimp ▫ pušķis |
vǭ’dõz *183 s
(a) lumetuisk ▫ putenis
(b) lumehang ▫ kupena = vǭ’dõks |
